W ostatnich czasach popularnym stało się stwierdzenie, że ktoś nie pija mleka, ponieważ nie toleruje laktozy. Lecz czy zdajemy sobie sprawę co to tak naprawdę znaczy? Niektórzy nie piją napojów mlecznych z różnych przyczyn, takich jak własne przekonania, dieta wegańska czy jak już wspominałam – problemy zdrowotne. Czym jest nietolerancja laktozy? Jak ją zdiagnozować? Skąd się bierze?

W skład mleka krowiego w 5% wchodzi laktoza, czyli dwucukier zbudowany z glukozy i galaktozy. Mleko innych ssaków również zawiera laktozę, w ludzkim jest jej około 7%. Trawienie laktozy w organizmie jest możliwe dzięki enzymowi laktazie, która rozkłada laktozę do glukozy i galaktozy, a one zostają wchłaniane do krwi. Niestety, nie zawsze jest to takie proste.

W okresie pierwszych kilku lat życia poziom laktazy spada nawet 10-20 krotnie. Częstym przypadkiem jest pierwotny bądź wtórny niedobór laktazy. Pierwotny oznacza, iż nietolerancja występuje od urodzenia. Wtórna obniżona zawartość laktazy, zwana inaczej hipolaktazją, pojawia się na skutek różnego rodzaju chorób powodujących niszczenie komórek jelit. Do takich chorób należy między innymi celiakia, niedożywienie oraz nieswoiste zapalenie jelit, a także w stanach pooperacyjnych przewodu pokarmowego, w zespole jelita drażliwego oraz może być spowodowana zmniejszonym spożyciem laktozy.

Niestrawiona w jelicie cienkim laktoza nie może być wchłonięta, więc przemieszcza się do jelita grubego, gdzie staje się pożywką dla mikroflory jelitowej. Ulega fermentacji, czego skutkiem jest spora ilość gazów, a w ciągu kilku godzin dodatkowo pojawiają się objawy takie jak wzdęcia, ból brzucha, mdłości oraz biegunka.

Diagnozowanie nietolerancji laktozy wykonuje się za pomocą dwóch podstawowych metod, do których zaliczamy:

• pomiar glukozy we krwi po spożyciu laktozy
• wodorowy test oddechowy

Pomiar glukozy we krwi – jak już pisałam wyżej, podczas trawienia w naszym organizmie z laktozy powstaje glukoza i galaktoza, przekształcana do glukozy dopiero w późniejszym czasie. Dzięki temu mechanizmowi powstaje wzrost poziomu glukozy we krwi. Kiedy cierpimy na nietolerancje, poziom glukozy zwyczajnie nie wzrośnie.

Wodorowy test oddechowy – podczas procesu fermentacji laktozy przez bakterie w organizmie człowieka wydziela się między innymi wodór. W przypadku spożycia laktozy przez osobę z nietolerancją poziom wydychanego wodoru wzrośnie wielokrotnie ponad normę.

Odpowiednie zdiagnozowanie dolegliwości jest kluczowe, ponieważ objawy nietolerancji są bardzo zbliżone do objawów innych zaburzeń przewodu pokarmowego i licznych chorób. Jeśli nie mamy potwierdzonej nietolerancji, a przez nasze niepotwierdzone przekonania przestaniemy spożywać laktozę, możemy przyczynić się do prawdziwego powstania problemu w późniejszym czasie.

Problem nietolerancji laktozy w Polsce ciężko jest dokładnie określić. Według dotychczasowych badań szacuje się go na 17-34% osób. W Chinach nietolerancja laktozy dotyczy ponad 90% osób, co spowodowane jest tradycjami krajów azjatyckich. Mianowicie, nie ma tam zwyczaju spożywania mleka ani przetworów mlecznych przez co po odsunięciu od mleka matki, ich jelita zaprzestają produkować enzym laktazę.

Dieta przy nietolerancji laktozy jest formą diety eliminacyjnej, w której chorzy muszą wykluczyć lub ograniczyć w swoim jadłospisie produkty zawierające laktozę. Jeśli objawy po spożyciu mleka i innych produktów mlecznych nie są zbyt silne, zamiast całkowicie eliminować laktozę można wyznaczyć swój limit i przestrzegać to bez efektów ubocznych. Osoby z wrodzoną nietolerancją laktozy powinny ją całkowicie eliminować, ponieważ nawet niewielkie ilości mogą spowodować u nich wystąpienie nieprzyjemnych objawów ze strony przewodu pokarmowego.

Osoby cierpiące na niedobór laktazy nie muszą jednak rezygnować ze wszystkich produktów mlecznych. Mogą one spożywać mleczne produkty przetworzone, do których należy między innymi maślanka, jogurty, kefiry, sery pleśniowe. Jest to możliwe dzięki zawartym w tych produktach bakteriach probiotycznych, które wytwarzają enzym laktazę i umożliwiają trawienie laktozy. Spożywanie tych produktów wspomaga wyrównywanie niedoborów spowodowanych wyeliminowaniem mleka z diety. Niewielką ilość laktozy, która może nie wywoływać niestrawności, zawierają twarde sery dojrzewające, sery kremowe i topione. Dodatkowo, w ostatnim czasie, praktycznie w każdym większym sklepie możemy dostać mleko o obniżonej zawartości laktozy, które nie szkodzi osobom z nietolerancją.

Jak już wspomniałam laktoza występuje w mleku ssaków, co powoduje, że dostępne w sklepach mleka krowie, owcze, kozie, a nawet wielbłądzie czy inne zawierają ją w swoim składzie. Na szczęście jest wiele sposobów na jego zastąpienie. Można wybrać mleka roślinne, tak jak na przykład sojowe, ryżowe, gryczane, owsiane bądź kokosowe oraz produkty na ich bazie. Obecnie wytwarzane są również mleka bezlaktozowe, a także sery i inne produkty mleczne nie zawierające laktozy.

Warto wiedzieć, że dieta bez laktozy często prowadzi do wystąpienia niedoborów wapnia, witaminy D oraz białka, dlatego mimo nietolerancji odpowiednie, nieszkodliwe produkty mleczne i tak powinny być spożywane codziennie. Niedobory wapnia można uzupełnić także przez spożywanie warzyw, jak natka pietruszki czy jarmuż, a także kasze i otręby pszenne oraz sardynki. Źródłem witaminy D poza promieniami słonecznymi są ryby, natomiast niedobór białka uzupełniamy mięsem, rybami, jajami oraz suchymi nasionami roślin strączkowych.